Convído a toda a comunidade educativa do Xograr a que participe e aporte o seu gran de area á recollida do léxico da nosa comarca, colaborando coa sección
"palabras con memoria" da AELG (Asociación de Escritores en Lingua Galega).
É algo doado e sinxelo de facer: cubrir un formulario coa palabra recollida, o contexto de uso e o lugar e nome do informante, o correo electrónico. Eles responderanvos dicindo se a palabra está presente ou non nos dicionarios e se a van recoller.
Eu xa enviei durante varios anos as que puiden e vounas poñer aquí para que as vexades.
apaxuar Levarse ben dúas persoas por compartir gustos, carácter, etc. (Fontabuín, Sarria)
apilicado, -a Dise da masa do pan cando se pega á artesa (Lier, Sarria)
berengo (ter moito berengo). Refírese a traballo, ocupacións. Por ex. dise cando un labrego ten diversas actividades como granxa, gando vacún, agricultura... (Lier, Sarria)
bizarro, -a Dise das plantas cando están vigorosas e tenras.
cabezas (do leite) Graxa do leite que se acumula na súa superficie cando se deixa en repouso, coa que se fai a manteiga.
carouba ou garouba óso da cereixa (Lier)
caroubeira, garoubeira cerdeira brava. sen enxertar; as súas cereixas teñen menos carne e son acedas.
cendedallo garabullos para acender o lume. (Recollina de miña avoa, de Cesar, cun dito. O carrizo explicaba como se acende o lume dicindo: "Primeiro cendedallo, cendedallo e logo troncos coma a miña perna").
chaparro tipo de fabas de forma arredondada; hainos brancos e pintos. (Na Rioxa tamén se cultivan e mesmo hai unha festa gastronómica adicada a eles; chámanlle caparrón).
chorar (unha planta, unha árbore). Dise cando unha planta ten pouco vigor e semella que vai morrer (Fonteabuín, dise por ex. que o trigo chora cando lle amarelean as follas de pequeno e ten pouca forza, ou dunha árbore recén plantada cando non acaba de arrincar).
chuco (ser bo) Dise dunha persoa que é pouco de fiar.
conxomenear Organizar algo ou chegar a un acordo.Por ex. algunha celebración. Ex. A ver se conxomeneamos a celebración da graduación de Bac.
engorrea engurra. Así dicía a avoa (Cesar, Sarria). Por ex. Parece máis nova do que é, se non foran as engorreas.
espolingarse colocarse nas pólas delgadas dunha árbore para coller o froito. Por ex. na cerdeira. Non te espolingues moito, que podes caer!
espostizar poñer a galiña ovos deformados, con defectos na casca, fráxiles, debido a carencias alimenticias.
mao chámase así cada tira ou franxa en que se partía a terra para a sementeira do pan. Delimitábase cravando unhas pallas ou unhas ramas no chan e logo sementábase a boleo.
mandaxe e faxe Mandar algo e tempo despois ter que facelo, porque aínda non foi feito. Dicíamo miña nai cando era pequena e me mandaba algo.
parxabán (ser un) persoa ou animal simples, sen malicia.
ratibadas (dar) dores abdominais, cólicos.
sepostallo Úsase na frase deixar o sepostallo. Iso dicíao miña nai cando alguén deixaba parte da comida no prato por ser mal comedor ou non comer a feito.
soñaraza Feito de pasar a noite enteira soñando. Pasei a noite nunha soñaraza.
verdina (ter) Dise que a nabiza ou outras verduras teñen verdina cando están moi verdes e vizosas. As nabizas só saben ben despois de xear porque entón perden algo esa verdina.
zamalatrós (ser un z.) Ser unha persoa pouco coidadosa, que destroza todo (por ex. a maquinaria) (Lier, Sarria)
Póñovos unha foto dos chaparros pintos que sementei despois de anos sen velos por ningures. Por aquí deixaron de sementarse este tipo porque ao cocer soltan tinta e deixan a auga escura; soen preferirse os brancos por iso.
Non sei se puxen todas as que enviei, pero polo menos estará a maioría.
Sigo actualizando os contidos pata aludir á palabra enviada polo alumno de 2º de Bac. Daniel Fernández Villanueva, recollida en Samos:
tardura co significado de tardanza, aparece no refrán que lle dixo súa nai e ilustrou.
En decembro o sol quenta con tardura e pouco dura.
